Б?гінгі жа?а саба?та о?ушылар?а «Болымсызды?, белгісіздік есімдіктері» та?ырыбы жайлы т?сіндіремін.
Болымсызды? есімдігі: еште?е, ештеме, ешбір, еш?ашан, еш?андай, еш?айдан, еш?айда, еш?айсысы, д?не?е, д?неме, т. б. Болымсызды? есімдіктеріні? ешкім, еш?айсысы, д?не?е, еште?е дегендері зат есімні? орнына, еш?ашан, еш?айда, еш?айдан дегендері ?стеу немесе мезгілдік, мекендік ма?ынаны білдіретін с?здерді? орнына ж?мсалады. Мысалы: Б?л жерде ешкім сырымды білмейді, айтып нетейін? деген с?йлемде ешкім деген болымсызды? есімдігі кім? (білмейді)? деген с?ра??а жауап беріп, адам м?нінде ?олданыл?ан, с?йлемде бастауыш болып т?р.
Болымсызды? есімдіктері к?бінесе еш с?зі мен бір, кім, ?ашан, ?андай, ?айдан, ?айсысы т?різді есімдіктерді? бірігуі ар?ылы жасал?ан. Сонды?тан да олар бірігіп жазылады. Ал еш с?зі бас?а с?здермен (зат есімдермен) тіркесіп, б?лек жазылады. Мысалы: Сенен бас?а еш жерден Таба алмадым орнымды (Абай).
Белгісіздік есімдігіне біреу, кейбіреу, бірдеме, ?ркім, ?рне, ?лдекім, ?лдене, кімде - кім, бір, ?айсыбір, кейбір, ?айсыбіреу, ?р, ?рбір, ?айбір, бірнеше, ?лденеше, біраз, ?р?алай, ?лде?алай, ?лде?айда, ?лде?ашан, ?лде?айдан, ?р?ашан деген с?здер жатады. Белгісіздік есімдіктеріні? мынадай ерекшеліктері бар:
?лде, эр, кей, ?ай, бір с?здері бас?а есімдіктермен (біреу, кім, не, бір, ?ашан, ?алай,
?айда, т. б.) тіркескенде, бірге жазылады да, бас?а с?з таптарымен (мысалы, зат есіммен) тіркескенде, б?лек жазылады. Белгісіздік есімдігі.
Затты, сынды? белгіні, сан - м?лшерді белгісіз етіп жорамалдап, т?спалдап к?рсету м?нін білдіретін есімдікті? т?рі белгісіздік есімдігі деп аталады. Мысалы: Б?ндайды біреу к?шін, біреу т?сін (Абай). Б?л с?йлемдегі біреу есімдігі «белгісіз бір адам» деген ма?ынада ?олданыл?ан.
205 - жатты?у ?ле? шума?тарын м?нерлеп о?у. Белгісіздік есімдіктерін ?атыстыра отырып с?йлем ??рату.Есімдіктерді септеу 3 топ «Ешкім»,«?ркім», «Кейбіреу»есімдіктерін септейді
Просмотр содержимого документа
«Саба?ты? та?ырыбы: "Болымсызды?, жалпылау есімдіктері"»
Пәні: Қазақ тілі Сыныбы: 7 «а» ,»ә» Мұғалімі: Байтурина.А. Күні: 07,09.12.2015ж
Сабақтың тақырыбы
Болымсыздық, жалпылау есімдіктері
Сабақтың
танымдық мақсаты
Жалпылау , болымсыздық есімдігінің түрленуі ,тәуелдену, септелу белгісін анықтау жайлы кеңінен түсінік беру, ерекшеліктерін таныстыру, таныту. ә) дамытушылық: Оқушылардың алған білімдерін дамыту, сөздік қорларын молайту, ойлау, есте сақтау қабілеттерін арттыру. б) тәрбиелік; Оқушыларды адалдыққа, адамгершілікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Күтілетін
нәтиже
Есімдікке морфологиялық талдау жасай біледі. Болымсыздық жалпылау есімдігін сөйлем ішінде бір - бірінен ажырата біледі.
Кезеңдері
Уақы ты
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті
Тапсыр-малар
ОҮБ және ОБ
Мотивациялық кезең
10 мин
І Ұйымдастыру
Көңіл-күйлерін, сабаққа дайындықтарын көрсету Топқа бөлу
ІІ Үй тапсырмасын сұрау
Бармақ арқылы
3 топқа бөлінеді
Сұрақ-жауап
Мадақтау
Өте тамаша!
Қызығушы
лығын ояту
Жұмбақ сұрақтар «Бұл қай есімдіктер?»
1.Етікші аспабының бірімен ұқсас есімдіктің қай түрі? (Біз – жіктеу есімдігі)
2.Басқаның бәрін өзі сұрайды,өзінен ешкім сұрамайды. (Сұрау есімдіктер)
3.Жақтас жалғауға жіктеле қояды,жақтас емесіне жоламай қояды. (Мен.сен)
4. Көпшіл және көңілшек
Ештемені бөліп жармайды.
Көптік ұғым беріп,
Көпшілікті қармайды. (Жалпылау есімдіктері)
Сұрақтарға жауап береді
Мағынаны тану
20 мин
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Болымсыздық, белгісіздік есімдіктері» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Болымсыздық есімдігі: ештеңе, ештеме, ешбір, ешқашан, ешқандай, ешқайдан, ешқайда, ешқайсысы, дәнеңе, дәнеме, т. б. Болымсыздық есімдіктерінің ешкім, ешқайсысы, дәнеңе, ештеңе дегендері зат есімнің орнына, ешқашан, ешқайда, ешқайдан дегендері үстеу немесе мезгілдік, мекендік мағынаны білдіретін сөздердің орнына жұмсалады. Мысалы: Бүл жерде ешкім сырымды білмейді, айтып нетейін? деген сөйлемде ешкім деген болымсыздық есімдігі кім? (білмейді)? деген сұраққа жауап беріп, адам мәнінде қолданылған, сөйлемде бастауыш болып түр. Болымсыздық есімдіктері көбінесе еш сөзі мен бір, кім, қашан, қандай, қайдан, қайсысы тәрізді есімдіктердің бірігуі арқылы жасалған. Сондықтан да олар бірігіп жазылады. Ал еш сөзі басқа сөздермен (зат есімдермен) тіркесіп, бөлек жазылады. Мысалы: Сенен басқа еш жерден Таба алмадым орнымды (Абай). Белгісіздік есімдігіне біреу, кейбіреу, бірдеме, әркім, әрне, әлдекім, әлдене, кімде - кім, бір, қайсыбір, кейбір, қайсыбіреу, әр, әрбір, қайбір, бірнеше, әлденеше, біраз, әрқалай, әлдеқалай, әлдеқайда, әлдеқашан, әлдеқайдан, әрқашан деген сөздер жатады. Белгісіздік есімдіктерінің мынадай ерекшеліктері бар: Әлде, эр, кей, қай, бір сөздері басқа есімдіктермен (біреу, кім, не, бір, қашан, қалай, қайда, т. б.) тіркескенде, бірге жазылады да, басқа сөз таптарымен (мысалы, зат есіммен) тіркескенде, бөлек жазылады. Белгісіздік есімдігі. Затты, сындық белгіні, сан - мөлшерді белгісіз етіп жорамалдап, тұспалдап көрсету мәнін білдіретін есімдіктің түрі белгісіздік есімдігі деп аталады. Мысалы: Бұндайды біреу күшін, біреу түсін (Абай). Бұл сөйлемдегі біреу есімдігі «белгісіз бір адам» деген мағынада қолданылған.
205 - жаттығу Өлең шумақтарын мәнерлеп оқу. Белгісіздік есімдіктерін қатыстыра отырып сөйлем құрату.Есімдіктерді септеу 3 топ «Ешкім»,«Әркім», «Кейбіреу»есімдіктерін септейді
Е
С
І
М
С
А
Р
А
І
Л
І
К
М
А
Х
А
М
Б
Е
Т
Д
И
Қ
А
Н
І
Р
І
М
Ш
І
К
К
Ө
М
Е
К
Т
Е
С
Деңгейлік тапсырмалар
1.Сөзжұмбақ.
1. Ханның аты
2.Айтыс ақыны
3.Септік аты
4.Ақын,батыр
5.Астық өсіруші
6.Ұлттық тағам
7.Септік аты
Оқулықпен жұмыс 203 - жаттығу. Мәтінді оқып, есімдіктерді мағыналық түріне қарай ажырату Ребус құрау 3 топ ребус құрайды.
Жұмбақ сұрақтар «Бұл қай есімдіктер?»
1.Етікші аспабының бірімен ұқсас есімдіктің қай түрі? (Біз – жіктеу есімдігі)
2.Басқаның бәрін өзі сұрайды,өзінен ешкім сұрамайды. (Сұрау есімдігі)
3.Жақтас жалғауға жіктеле қояды,
жақтас емесіне жоламай қояды. (Мен.сен)
4. Көпшіл және көңілшек
Ештемені бөліп жармайды.
Көптік ұғым беріп,
Көпшілікті қармайды. (Жалпылау есімдіктері)
Басбармақ көтеру
Жарайсың!
Топтар бір-бірін бағалайды
марапаттау
Рефлексия
лық кезең
10 мин
Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.
