П?наралы? байланыс: тарих, бейнелеу ?нері, сызу, геометрия, математика.
Саба?ты? барысы:
I. ?йымдастыру кезе?і
1. О?ушылармен амандасу, т?гелдеу.
2. Сынып тазалы?ын тексеру.
3. О?ушы назарын саба??а аудару.
II. ?й тапсырмасын тексеру
Пыша? ?ынын тігу. ?й т?рмысында ?олданылатын теріден жасал?ан кейбір м?ліктер ж?не оларды жасауды? халы?ты? технологиясы.
«Ба?даршам» ?дісі:
?р о?ушы саба??а немесе с?ра??а ?з дайынды?ы туралы т?рлі-т?сті ?ала?шалар ар?ылы белгі береді: «жасыл» - дайын, «сары» - к?м?нді, «?ызыл» - дайын емес.
IV. Жа?а саба?ты даярлау. Жапсырмалау ?нері. Ою-?рнекті жапсырмалауды? технологиясы.
«?ызы?ты с?ра?» ?дісі:
Сынып?а та?ырыпты ашатын, біра? жауабы ?иындау с?ра? ?ойылады. Тап?ан о?ушыны мада?тап, ешкім таппаса жауабын м??алімні? ?зі айта отырып, саба?ты? та?ырыбын айтады. С?ра?тар: неліктен? Ол кім, б?л не? Сипатында болып келеді.
?рнекті? ?андай т?рлерін білесі?дер? Оларды ата.
?рнек б?ліктерін ?андай ма?сатта жапсырмалаймыз?
?нерді тауды? б?ла?ынан,
?ойды? ??ла?ынан,
Апамны? киізінен,
?ош?арды? м?йізінен ?йрендім.
?. ?астеев.
?аза?ты? ою-?рнектеріні? т?рлері де, атаулары да к?п. Біз сол ?рнектерді? негізгі элементтерін ?ана таныстырып жапсырмалау?а ?сынып отырмыз. ?асырлар бойы ?рпа?тан ?рпа??а, бір шеберді? ?сталы?, іскерлік м?нерінен екінші біреуге ?немі ауысып отыр?анды?тан, осы к?ні кейбір облыстарда?ы «?ош?арм?йіз» ?рнегі бастап?ы бейнесінен ?згергенін бай?аймыз. «Ыр?а?», «са?атбау», «т?йетабан», «ж?рекше», «?азтабан» деп аталатын ?демі ?рнектер де кейбір облыс шеберлеріні? орындауында т?п н?с?асын жо?алтып ж?р. Ертеден келе жат?ан халы?ты? м?раны екшеп, тазартуды ойласа?, е? алдымен осындай б?рмалаушылы?тан арылып, оны ?демілігіне жеткізе, жа?а т?р, жа?а мазм?н бере дамытуымыз керек.
?аза?ты? осы к?нгі ою-?рнектерін ?арт шеберлері екіге б?ліп ?арайды. Біріншісі – ?аза? хал?ыны? ?зіне т?н ертеден келе жат?ан ?лтты? ?рнектері. Екіншісі – бас?а халы?тардан ауыс?ан жа?а туындыларды? ?лгілері.
?аза??а ?лтты? на?ыш беретін оны? ?зіндік ою - ?рнектері.
?лтты? ою - ?рнектерді т?рт топ?а жат?ызады:
1. Жан жануарлар тектес ою - ?рнектер.
?ош?ар м?йіз – ?аза? оюыны? е? к?не т?рі. Сырма?, текемет, алаша, клем, киіз был?ары, с?йек, а?аш, зергерлік б?йымдарыны? б?рінде кездеседі.
Сы?ар м?йіз – ке? тара?ан ою - ?рнек ?лгісіні? бірі. «?ош?ар м?йізді?» тек бір жа? сы?арын ?ана бейнелейді. Сырма?, текемет, киім-кешектерді? жиегіне істетіледі.
Т?йе табан – т?йені? бас?ан ізіндегі ?ос табаны сия?ты д??геленіп келетін, S ?ріпі т?різді к?рделі ?рнек. «Таба?ша ?рнек» деп те аталады.
Пәнаралық байланыс: тарих, бейнелеу өнері, сызу, геометрия, математика.
Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі
1. Оқушылармен амандасу, түгелдеу.
2. Сынып тазалығын тексеру.
3. Оқушы назарын сабаққа аудару.
II. Үй тапсырмасын тексеру
Пышақ қынын тігу. Үй тұрмысында қолданылатын теріден жасалған кейбір мүліктер және оларды жасаудың халықтық технологиясы.
«Бағдаршам» әдісі:
Әр оқушы сабаққа немесе сұраққа өз дайындығы туралы түрлі-түсті қалақшалар арқылы белгі береді: «жасыл» - дайын, «сары» - күмәнді, «қызыл» - дайын емес.
IV. Жаңа сабақты даярлау. Жапсырмалау өнері. Ою-өрнекті жапсырмалаудың технологиясы.
«Қызықты сұрақ» әдісі:
Сыныпқа тақырыпты ашатын, бірақ жауабы қиындау сұрақ қойылады. Тапқан оқушыны мадақтап, ешкім таппаса жауабын мұғалімнің өзі айта отырып, сабақтың тақырыбын айтады. Сұрақтар: неліктен? Ол кім, бұл не? Сипатында болып келеді.
Өрнектің қандай түрлерін білесіңдер? Оларды ата.
Өрнек бөліктерін қандай мақсатта жапсырмалаймыз?
Өнерді таудың бұлағынан,
Қойдың құлағынан,
Апамның киізінен,
Қошқардың мүйізінен үйрендім.
Ә. Қастеев.
Қазақтың ою-өрнектерінің түрлері де, атаулары да көп. Біз сол өрнектердің негізгі элементтерін ғана таныстырып жапсырмалауға ұсынып отырмыз. Ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа, бір шебердің ұсталық, іскерлік мәнерінен екінші біреуге үнемі ауысып отырғандықтан, осы күні кейбір облыстардағы «қошқармүйіз» өрнегі бастапқы бейнесінен өзгергенін байқаймыз. «Ырғақ», «сағатбау», «түйетабан», «жүрекше», «қазтабан» деп аталатын әдемі өрнектер де кейбір облыс шеберлерінің орындауында түп нұсқасын жоғалтып жүр. Ертеден келе жатқан халықтық мұраны екшеп, тазартуды ойласақ, ең алдымен осындай бұрмалаушылықтан арылып, оны әдемілігіне жеткізе, жаңа түр, жаңа мазмұн бере дамытуымыз керек.
Қазақтың осы күнгі ою-өрнектерін қарт шеберлері екіге бөліп қарайды. Біріншісі – қазақ халқының өзіне тән ертеден келе жатқан ұлттық өрнектері. Екіншісі – басқа халықтардан ауысқан жаңа туындылардың үлгілері.
Қазаққа ұлттық нақыш беретін оның өзіндік ою - өрнектері.
Ұлттық ою - өрнектерді төрт топқа жатқызады:
1. Жан жануарлар тектес ою - өрнектер.
Қошқар мүйіз – қазақ оюының ең көне түрі. Сырмақ, текемет, алаша, клем, киіз былғары, сүйек, ағаш, зергерлік бұйымдарының бәрінде кездеседі.
Сыңар мүйіз – кең тараған ою - өрнек үлгісінің бірі. «Қошқар мүйіздің» тек бір жақ сыңарын ғана бейнелейді. Сырмақ, текемет, киім-кешектердің жиегіне істетіледі.
Түйе табан – түйенің басқан ізіндегі қос табаны сияқты дөңгеленіп келетін, S әріпі тәрізді күрделі өрнек. «Табақша өрнек» деп те аталады.
Түйе өркеш – түйенің қос өркешіне ұқсайтын өрнек. Әшекейленетін заттардың жиектеріне көбірек істетіледі.
Қос қанатты – құстың қос қанатын кең жайып ұшқан бейнесіне ұқсайтын өрнек.
2. Гүл – жапырақ өсімдік тектес ою - өрнектер.
Гүл (жауқазын) – барлық гүлдің бірбеткей бейнесін бейнелейтін өрнек.
Жұлдыз – аспандағы жыпырлаған жұлдыздардың натуралы қалпын бейнелейтін және бес жұлдыздың бейнесіне ұқсайтын өрнек.
4. Геометриялық ою - өрнектер.
Ботакөз – сыртқы пішіні ботаның көзіне ұқсап келетін ромбы тәріздес өрнек.
Қарға тұяқ – қарғаның басқан ізінің үлгісіне ұқсатылып жасалған өрнек. Алаша, кілем тоқуда пайдаланылады.
Тұмарша – үшбұрыш үлгілес болып келетін өрнек. Бұйымдардың жиектерін, ортасын көмкеруде кездеседі.
Әр ою - өрнектің астарында мағына болады. Мысалы: «қошқар мүйіз» оюы молшылықты меңзейді, «ағаш» оюы ынтымақ бірлікті, «ирек» оюы адамның өмір жолы, судың белгісі, «шеңбер» оюы жарық өмір жолы дегенді білдіреді.
Сергіту сәті.
Видео ролик (ағаштан жасалған қолөнер бұйымдарына ою-өрнекті жапсырмалау өнері).
