А?ашты с?ргілеу – б?л а?аш с?регіні? бетін ??деуде ?олданылатын негізгі операцияларды? бірі. С?ргілеу ар?ылы дайындаманы? бетіндегі ж??а ?абатты жо??а т?рінде жонып алады.
С?ргілеуді? негізгі ?ш т?рін ажыратады: талшы? бойымен с?ргілеу; талшы? бойына к?лдене? с?ргілеу; шетжа?тауларын (б?йір жа?тауын) с?ргілеу. К?біне талшы? бойымен с?ргілейді. ?олмен с?ргілеу ?шін а?аш сапты немесе металл сапты с?ргіні пайдаланады. Арналуына ?арай с?ргі кескіштеріні? конструкциясы ?рт?рлі болады. Дайындаманы бірінші рет с?ргілегенде шерхебель с?ргісі ?олданылады. Оны? кескіш пыша?ы д??гелектеніп келген ?зын алмас т?різді болады. Ж?мыс бастамастан б?рын с?ргі пыша?ыны? д?рыс орналас?анды?ында к?з жеткізіп ал?ан ж?н:
Пыша? ж?зі с?ргіде 0,1 – 0,3 мм шы?ып т?руы керек.
С?ргілегенде с?ргіні о? ?олмен кескіш-пыша?ты? арт?ы жа?ынан ала?ан ?алыпты? арт?ы жо?ар?ы жа?ына келіп тірелетіндей етіп ?стайды. Сол ?олмен ?алыпты? алды??ы жа?ынан ?стап к?мектесіп т?рады (егер сабы болса, сабынан ?стайды). Ж?мысты? же?іл ж?руі ж?не сапалы шы?уы ?шін ж?мыс барысында ы??айлы ж?не д?рыс т?руы да ма?ызды. Ж?мысшы шебер?стел жанында ая?тарыны? арасын алша? ?ойып т?руы керек. О? ая?ты? табаны шебер?стелді? алды??ы жиегіне перпендекулияр, ал сол ая?ты? табаны осы жиекке параллель орналасуы ?ажет. С?ргілеу кезінде с?ргіні байыпты басып ?стап, денені алды?а ?арай иіп ауырлы?ты о? ая?тан сол ая??а т?сіріп, дайындаманы? ?стімен шебер?стел жиегіне параллель ж?ргізіп т?рады. С?ргілеу барысында о? ж?не сол ?олмен с?ргіні басып ?стауды реттеуге ерекше к??іл б?лу керек. ?р кез дайындаманы жонып баста?анда о? ?олмен с?ргіні итеріп, ал сол ?олмен т?мен басу ?ажет. Дайндаманы? ортасына келгенде с?ргіні ??деліп жат?ан бетке екі ?олмен бірдей басып ?стап ж?ргізеді. Со?ында с?ргіні дайындама бетінен аларда сол ?олмен алды?а ?арай тартып, о? ?олмен т?мен басады. Дайындаманы? енді б?йір жиектерін жон?анда (ортасын жонумен салыстыр?анда) с?ргіні ?атты басу керек. Негізгі ереже бойынша с?ргілеу дайындаманы бойлай, а?ашты? талшы? ба?ыты бойынша ж?ргізіледі. Егер талша? с?ргі жазы?ты?ына ?и?аш жатса, кертік болмау ?шін о?ан ?арама-?арсы жонбай, ?абат бойынша бойлай жону керек. Б?та?ты немесе ?исы? а?аш с?регін жон?анда кертік болмау ?шін о?ан ?арама-?арсы жонба, ?абат бойынша бойлай жону керек. Б?та?ты немесе ?исы? а?ашты жону кезінде кертік болмау ?шін оны? ж??а ?абатын ?ана жону керек. М?ндай жа?дайда с?ргіні талшы? бойымен емес, 300 б?рыш жасап ?ста?ан д?рыс. С?ргімен ж?мыс жасау барысында оны? ж?зінде ?ал?ан а?аш жо??аларынан тазартып отыру керек. Б?л а?аш бетін за?ымдаудан са?тап ?ана ?оймай, а?аш ?демілігін де са?тайды.
техникалық қауіпсіздік ережелерін қатаі сақтай білуге, еңбекке баулу.
Сабақтың көрнекілігі, құрал-жабдықтар: 5 сынып технология оқулығы, арнайы дайындалған нұсқау карта, қауіпсіздік журналы, слайд- суреттер, сүргілер және олардың түрлері, құрал – жабдықтар т.б.
Пәнаралық байланыс: Бейнелеу өнері.
Сабақтың әдісі: Ауызша түсіндіру, сабақ үстіндегі нұсқау.
Сабақтың түрі: Алған білімді практикада қолдану, сарамандық
Сұрақ-жауап: а) Ағаш өңдеу өнеркәсібіндегі кәсіптің қандай түрлерін білесіңдер?
ә) Ағаш өңдейтін білдектер (станок) туралы не білесіңдер?
Б) Оқушылардың ағаш (фанера) жасаған бұйымдарын тексеру.
Сабақтың мазмұнын түсіндіру.
Сабақтың мазмұны:
Ағашты сүргілеу – бұл ағаш сүрегінің бетін өңдеуде қолданылатын негізгі операциялардың бірі. Сүргілеу арқылы дайындаманың бетіндегі жұқа қабатты жоңқа түрінде жонып алады.
Сүргілеудің негізгі үш түрін ажыратады: талшық бойымен сүргілеу; талшық бойына көлденең сүргілеу; шетжақтауларын (бүйір жақтауын) сүргілеу. Көбіне талшық бойымен сүргілейді. Қолмен сүргілеу үшін ағаш сапты немесе металл сапты сүргіні пайдаланады. Арналуына қарай сүргі кескіштерінің конструкциясы әртүрлі болады. Дайындаманы бірінші рет сүргілегенде шерхебель сүргісі қолданылады. Оның кескіш пышағы дөңгелектеніп келген ұзын алмас тәрізді болады. Жұмыс бастамастан бұрын сүргі пышағының дұрыс орналасқандығында көз жеткізіп алған жөн:
Пышақ жүзі сүргіде 0,1 – 0,3 мм шығып тұруы керек.
Сүргілегенде сүргіні оң қолмен кескіш-пышақтың артқы жағынан алақан қалыптың артқы жоғарғы жағына келіп тірелетіндей етіп ұстайды. Сол қолмен қалыптың алдыңғы жағынан ұстап көмектесіп тұрады (егер сабы болса, сабынан ұстайды). Жұмыстың жеңіл жүруі және сапалы шығуы үшін жұмыс барысында ыңғайлы және дұрыс тұруы да маңызды. Жұмысшы шеберүстел жанында аяқтарының арасын алшақ қойып тұруы керек. Оң аяқтың табаны шеберүстелдің алдыңғы жиегіне перпендекулияр, ал сол аяқтың табаны осы жиекке параллель орналасуы қажет. Сүргілеу кезінде сүргіні байыпты басып ұстап, денені алдыға қарай иіп ауырлықты оң аяқтан сол аяққа түсіріп, дайындаманың үстімен шеберүстел жиегіне параллель жүргізіп тұрады. Сүргілеу барысында оң және сол қолмен сүргіні басып ұстауды реттеуге ерекше көңіл бөлу керек. Әр кез дайындаманы жонып бастағанда оң қолмен сүргіні итеріп, ал сол қолмен төмен басу қажет. Дайндаманың ортасына келгенде сүргіні өңделіп жатқан бетке екі қолмен бірдей басып ұстап жүргізеді. Соңында сүргіні дайындама бетінен аларда сол қолмен алдыға қарай тартып, оң қолмен төмен басады. Дайындаманың енді бүйір жиектерін жонғанда (ортасын жонумен салыстырғанда) сүргіні қатты басу керек. Негізгі ереже бойынша сүргілеу дайындаманы бойлай, ағаштың талшық бағыты бойынша жүргізіледі. Егер талшақ сүргі жазықтығына қиғаш жатса, кертік болмау үшін оған қарама-қарсы жонбай, қабат бойынша бойлай жону керек. Бұтақты немесе қисық ағаш сүрегін жонғанда кертік болмау үшін оған қарама-қарсы жонба, қабат бойынша бойлай жону керек. Бұтақты немесе қисық ағашты жону кезінде кертік болмау үшін оның жұқа қабатын ғана жону керек. Мұндай жағдайда сүргіні талшық бойымен емес, 300 бұрыш жасап ұстаған дұрыс. Сүргімен жұмыс жасау барысында оның жүзінде қалған ағаш жоңқаларынан тазартып отыру керек. Бұл ағаш бетін зақымдаудан сақтап қана қоймай, ағаш әдемілігін де сақтайды.
Оқушыларға ағашты сүргілетіп үйрету.
Оқушыларға практикалық жұмыс жасату. Әр оқушыны сүргімен жұмыс істеудегі іс-қимылдарын бақылау.
Сабақты бекіту.
Сұрақ-жауап арқылы: а) Сүргінің қандай түрлері бар екен балалар?
ә) Сүргілердің түрлеріне кім анықтама береді екен?
