Балалар, жапон елі туралы не білесі?дер,оны? ?андай спорт т?рлерін білесі?дер, т?ртінші сыныпта жапон елі туралы ?андай та?ырыпты ?тіп едік? Жапон еліні? т?рмыс-тіршілігі туралы не білесі?дер? Біз жапон елінен шы??ан ?андай техникалармен пайдаланамыз?(О?ушыларды? жауаптары мен ойларын ты?дау).
Сонымен балалар, жа?а ?здері? айт?андай жапон елі ?лемді тек ?ана ?зіні? техникасымен та??алдырып ?оймай, ?зіні? д?ст?рлі м?дениетін ?аз-?алпында са?тап келе жат?ан ?ажайып ел. Алайда жапон хал?ыны? шынайы ма?таныш т?татыны – д?ст?рлі Гагаку оркестрі мен ?лемдегі е? к?не Но ж?не Кабуки театрлары.Жапон театрларыны? т?ртмы?жылды? тарихы бар.
Жапон хал?ы ?здерін Нихонджин, я?ни «к?н шы?ыс еліні? хал?ымыз» деп атайды. Жапония суды? ортасына орналас?ан аралдардан т?рады. Жапон хал?ыны? орналас?ан жері д?ние ж?зіндегі к?птеген елдерден ?те шал?ай жатыр. Сонды?тан жапонды?тар ?здеріні? географиялы? ерекшелігіне байланысты сан ?асырлы? м?дениетін ?згерпей к?не ?алпында са?тап ?ал?ан.
ХХІ ?асыр?а дейін жапонды?тарды? к?не м?дениетін са?тап ?ал?ан бір себебі: екінші д?ниеж?зілік со?ыс?а дейін д?ст?рлі Гагаку оркестрі мен бугаку, саругаку ж?не гигаку билері тек ?ана император сарайында ?ана орындалатын еді.
Гагаку – жапон императоры сарайыны? оркестрі. Гагаку музыкасы мен билері – император сарайында?ы ?нерді? е? к?не т?рі. Гагаку 1300 б?рын пайда бол?ан. Осыншама ?асырлар ?тсе де, гагаку ?нері ?згеріске ?шырама?ан. Б?л ?нер ?лемдегі е? ?ажайып д?ст?рлі ?нер т?рі болып саналады.
Император оркестрінде 30-?а тарта музыканттар бар.Олар жапонны? к?не аспаптарында ойнап, ?з ?нерлерімен к?рермен халы?ты та?дандырып келеді.Оркестр музыканттары та??ажайып сарай билерін де с?йемелдейді. Бугаку,саругаку ж?не гигаку е? та?даулы билер болып санал?ан.Б?л билер будда ??дайларына байланысты пайда бол?ан. Гугаку биіні? ерекшелігі актерлер беттеріне маска киіп орында?ан. Ал оларды? негізгі мазм?ны ??дайларыны? ?міріне байланысты. К?не мифтер негізінде ??рыл?ан. К?птеген ?асырлар бойы бишілер биді? ?рбір ?имылын ?згертпей, са?тап келеді.
Гагаку оркестріні? музыкасы аспаптар мен билерге арнал?ан.Гагаку музыкасы т?рлі салтанатты р?сімдерге байланысты император сарайында орындалатын бол?ан.Сонды?тан гагаку ?нері император сарайы орналас?ан Токио ?аласында жасалып, сол жерде ?ана дамып отыр?ан. Гагаку ?нерін ХХ ?асырды? ортасына дейін тек ?ана а?с?йектер т??ымы ?ана тамашалай ал?ан. Ал б?гінгі та?да гагаку ?неріні? есігі ай?ара ашылып, тек ?ана жапонда?тар ?шін емес, б?кіл д?ние ж?зі халы?тары тамашалай алатын ?ажайып ?нер т?рі болып отыр.
?сіресе бугаку билері тарихи о?и?аларды бейнелейтін батырлы? пен ерлікті мада?тайтын ?нер болатын. ХV ?асыр?а таман бугаку билеріні? негізінде Но театры ?алыптаса бастады. Но театрыны? 600 жылды? тарихы бар.Б?л тетрды? ерекшелігі жо?арыда айтып ?ткендей актерлер беттеріне арнайы дайындал?ан маскалар киетін бол?ан. Ол маскалар ?р т?рлі к??іл к?йді білдіреді. Мысалы, ?уаныш, ашу, та?дану, т.б. Ал музыка к?не аспаптарда орындалып, кейіпкерлерді? ішкі к??іл к?йі мен іс-?рекетін ай?ындауда ма?ызды орын ал?ан.
Кабуки Жапонны? классикалы? театр ?неріндегі е? танымал театр болып саналады. Кабуки театры Но театрынан 200 жыл б?рын пайда болды.Кабуки театры ?з ?нерін ?арапайым халы? ?шін к?рсететін еді. Оны? ?ойылымында музыкалы? драма, ?ндер, билер болатын. Музыка мен би театрды? е? негізгі б?лімі бол?ан. Барлы? ?ойылымда?ы музыка мен билерді к?не музыкалы? аспаптар с?йемелдеген. Оларды? ішінде ерекше т?ратын сямисэнаспабын атау?а болады.Сямисэн бізді? домбыра, шертер аспаптарына ??сас ?ш ішекті аспап.Та?ы да екобуэ флейтасы, бамбуктен жасал?ан 17 т?тікшеден т?ратын се атты ?рмелі аспап, тайко атты ?рмалы аспап, жетіген аспабына ??сас цитракото аспаптары бар. Б?л театрды? 400 жылды? тарихы бар. Кабуки театрыны? е? басты ерекшелігі – барлы? ?ойылымдарда?ы ?йелдер бейнесінде тек ?ана ер адамдар орында?ан. Актерлер беттеріне ?алы? грим жаса?ан.Оларды «оннагата» деп атайды.
Но ж?не Кабуки театрында орта? ерекшелік екі театрды? да актерлеріні? ?нері атадан бала?а ?лас?ан м?рагерлік д?ст?р болып саналады. М?ндай д?ст?рді са?та?ан отбасылар к?п емес. Сонды?тан олар халы? арасында ?лкен ??рметке ие бол?ан. Но театры да к?не заманнан жал?асып келеді.
Жапон театры жапон м?дениетіндегі ?айталанбас ??былыс ?рі жапон ?лтыны? ма?танышы.
Міне, балалар, К?н шы?ыс хал?ыны? музыкалы? м?дениетіні? к?неден келе жат?ан тарихы туралы ?ыс?аша м?ліметтер осындай.
Жа?а саба?ты ?орыту:
1.Не себепті жапон хал?ыны? к?не м?дениетін са?тап ?ал?ан?
2.Гагаку оркестрі ?ай жерде пайда болды?
3.Гагаку музыкасы ?андай билерді с?йемелдеген?
4. Но ж?не Кубаки театрларыны? ерекшеліктері ?андай?
Жаңа сабақ барысында: Балалар,бүгінгі сабағымыздың тақырыбы «Күн шығыс халқының өнері».Бүгін біз жапон халқының өнерімен танысамыз.
Балалар, жапон елі туралы не білесіңдер,оның қандай спорт түрлерін білесіңдер, төртінші сыныпта жапон елі туралы қандай тақырыпты өтіп едік? Жапон елінің тұрмыс-тіршілігі туралы не білесіңдер? Біз жапон елінен шыққан қандай техникалармен пайдаланамыз?(Оқушылардың жауаптары мен ойларын тыңдау).
Сонымен балалар, жаңа өздерің айтқандай жапон елі әлемді тек қана өзінің техникасымен таңғалдырып қоймай, өзінің дәстүрлі мәдениетін қаз-қалпында сақтап келе жатқан ғажайып ел. Алайда жапон халқының шынайы мақтаныш тұтатыны – дәстүрлі Гагаку оркестрі мен әлемдегі ең көне Но және Кабуки театрлары.Жапон театрларының төртмыңжылдық тарихы бар.
Жапон халқы өздерін Нихонджин, яғни «күн шығыс елінің халқымыз» деп атайды. Жапония судың ортасына орналасқан аралдардан тұрады. Жапон халқының орналасқан жері дүние жүзіндегі көптеген елдерден өте шалғай жатыр. Сондықтан жапондықтар өздерінің географиялық ерекшелігіне байланысты сан ғасырлық мәдениетін өзгерпей көне қалпында сақтап қалған.
ХХІ ғасырға дейін жапондықтардың көне мәдениетін сақтап қалған бір себебі: екінші дүниежүзілік соғысқа дейін дәстүрлі Гагаку оркестрі мен бугаку, саругаку және гигаку билері тек қана император сарайында ғана орындалатын еді.
Гагаку – жапон императоры сарайының оркестрі. Гагаку музыкасы мен билері – император сарайындағы өнердің ең көне түрі. Гагаку 1300 бұрын пайда болған. Осыншама ғасырлар өтсе де, гагаку өнері өзгеріске ұшырамаған. Бұл өнер әлемдегі ең ғажайып дәстүрлі өнер түрі болып саналады.
Император оркестрінде 30-ға тарта музыканттар бар.Олар жапонның көне аспаптарында ойнап, өз өнерлерімен көрермен халықты таңдандырып келеді.Оркестр музыканттары таңғажайып сарай билерін де сүйемелдейді. Бугаку ,саругаку және гигаку ең таңдаулы билер болып саналған.Бұл билер будда құдайларына байланысты пайда болған. Гугаку биінің ерекшелігі актерлер беттеріне маска киіп орындаған. Ал олардың негізгі мазмұны құдайларының өміріне байланысты. Көне мифтер негізінде құрылған. Көптеген ғасырлар бойы бишілер бидің әрбір қимылын өзгертпей, сақтап келеді.
Гагаку оркестрінің музыкасы аспаптар мен билерге арналған.Гагаку музыкасы түрлі салтанатты рәсімдерге байланысты император сарайында орындалатын болған.Сондықтан гагаку өнері император сарайы орналасқан Токио қаласында жасалып, сол жерде ғана дамып отырған. Гагаку өнерін ХХ ғасырдың ортасына дейін тек қана ақсүйектер тұқымы ғана тамашалай алған. Ал бүгінгі таңда гагаку өнерінің есігі айқара ашылып, тек қана жапондақтар үшін емес, бүкіл дүние жүзі халықтары тамашалай алатын ғажайып өнер түрі болып отыр.
Әсіресе бугаку билері тарихи оқиғаларды бейнелейтін батырлық пен ерлікті мадақтайтын өнер болатын. ХV ғасырға таман бугаку билерінің негізінде Но театры қалыптаса бастады. Но театрының 600 жылдық тарихы бар.Бұл тетрдың ерекшелігі жоғарыда айтып өткендей актерлер беттеріне арнайы дайындалған маскалар киетін болған. Ол маскалар әр түрлі көңіл күйді білдіреді. Мысалы, қуаныш, ашу, таңдану, т.б. Ал музыка көне аспаптарда орындалып, кейіпкерлердің ішкі көңіл күйі мен іс-әрекетін айқындауда маңызды орын алған.
Кабуки Жапонның классикалық театр өнеріндегі ең танымал театр болып саналады. Кабуки театры Но театрынан 200 жыл бұрын пайда болды.Кабуки театры өз өнерін қарапайым халық үшін көрсететін еді. Оның қойылымында музыкалық драма, әндер, билер болатын. Музыка мен би театрдың ең негізгі бөлімі болған. Барлық қойылымдағы музыка мен билерді көне музыкалық аспаптар сүйемелдеген. Олардың ішінде ерекше тұратын сямисэнаспабын атауға болады.Сямисэн біздің домбыра, шертер аспаптарына ұқсас үш ішекті аспап.Тағы да екобуэфлейтасы, бамбуктен жасалған 17 түтікшеден тұратын се атты үрмелі аспап, тайко атты ұрмалы аспап, жетіген аспабына ұқсас цитракото аспаптары бар. Бұл театрдың 400 жылдық тарихы бар. Кабуки театрының ең басты ерекшелігі – барлық қойылымдардағы әйелдер бейнесінде тек қана ер адамдар орындаған. Актерлер беттеріне қалың грим жасаған.Оларды «оннагата» деп атайды.
Но және Кабуки театрында ортақ ерекшелік екі театрдың да актерлерінің өнері атадан балаға ұласқан мұрагерлік дәстүр болып саналады. Мұндай дәстүрді сақтаған отбасылар көп емес. Сондықтан олар халық арасында үлкен құрметке ие болған. Но театры да көне заманнан жалғасып келеді.
Жапон театры жапон мәдениетіндегі қайталанбас құбылыс әрі жапон ұлтының мақтанышы.
Міне, балалар, Күн шығыс халқының музыкалық мәдениетінің көнеден келе жатқан тарихы туралы қысқаша мәліметтер осындай.
Жаңа сабақты қорыту:
1.Не себепті жапон халқының көне мәдениетін сақтап қалған?
2.Гагаку оркестрі қай жерде пайда болды?
3.Гагаку музыкасы қандай билерді сүйемелдеген?
4. Но және Кубаки театрларының ерекшеліктері қандай?
Үй тапсырмасы:Тақырыпты оқып, мазмұндап, келіңдер.
