«ARAL APATSHÍLÍǴÍNÍŃ ZÍYANLÍ AQÍBETLERI » ppt

Разработка урока по истории Каракалпакистана. 11-класс

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
««ARAL APATSHÍLÍǴÍNÍŃ ZÍYANLÍ AQÍBETLERI » ppt»

Xojeli rayonl ı q XBB ne qarasl ı 32 -sanl ı UOBB mektebini ń tarıyx p á ni mu ǵ allimi Bayniyazova Peridanıń 11-klass Qaraqalpaqstan tariyx sabaǵınan « ARAL APATSH ÍLÍǴÍNÍŃ ZÍYANLÍ AQÍBETLERI » temas ı nda ǵı bir saatlıq sabaq islenbesi

Ótilgen temanı tákirarlaw :

Tema: Qaraqalpaqstanda milletler h á m dinler aralıq qatnasıqlar hám keńpeyillik.

“ Tema nıń mazmunı súwretlerde sáwlenenedi ”

II Jer júzilik urıs dáwirinde tashkentli temirshi Shoahmad Shomahmudov shańaraǵı hár túrli millettiń qarawsız hám jetim qalǵan balaların perzentlikke alǵan. Bular: Habiba, Vova, Shuhrat — rus, Hamidulla — ukrain, Rafiq, Rahmatulla — tatar, Xalida — moldovan, Samuǵ — chuvash, Yuldosh, Ergash — evrey, Halima — qazaq, Qarabay, Nemat, Muazzam, Ulıǵbek — ózbek.

II Jer júzilik urısı jıllarında xalqımız tárepinen kórsetilgen ruwxıy mártlikti Shomahmudovlar shańaraǵı tımsalında túsindiriń. Pikirińizdi «milletleraralıq tatıwlıq», «diniy keńpeyillik», «milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyat » túsinikleri tiykarında túsindiriń.

Búgin Ózbekstanda 138 milliy-mádeniy oraylar milletleraralıq tatıwlıq ideyasın turmısqa engizbekte.Ruslardıń «Maslennica», tatarlardıń «Sabantoy», uyǵırlardıń «Sayil»bayramları, qıtaylardıń «Chunuze» jańa jılı, koreyslerdiń «Soller» hám «Ovol — tano» bayramları belgilenbekte. Hár jılı respublikamız kóleminde

«Biz bir shańaraq perzentlerimiz», «Watan jalǵız, Watan birew»,

«Ózbekstan—ulıwma úyimiz» súreni astındaǵı festivallar ótkerilmekte .

SSSR dáwirinde Ózbekstanda 89 meshit, 2 medrese bolǵan bolsa, 2017-jılǵa shekem 2033 meshit, Islam universiteti, Islam institutı, 16 diniy konfessiyalar xızmet kórsetip keldi. Ózbekstan xalqınıń 88 %i islam dinine, 10 % ten artıǵı basqa dinlerge isenedi, 1,8 %i heshqanday dinge isenbeydi. Xalqı kóp milletli bolǵan .

Ózbekstanda islam dini menen bir qatarda, pravoslavlar,

baptistler, evreyler, adventistler, katolikler, lyuteranlar, krishnaitler, buddistler,pyatidesyatnikler, Iegova sháhidleri, jańa havvoriyler, xristian-presviterianlar sıyaqlı birqansha din hám toparlar bar.

Tema : ARAL APATSH ÍLÍǴÍNÍŃ ZÍYANLÍ AQÍBETLERI

Jobası :

1 .Aral mashqalası payda bolıwı.

2. Ekologiyalıq apatshılqtıń baslanıw sebepleri.

3. Aral mashqalasın sheshiw ilajları.

1 .Aral mashqalası payda bolıwı.

Sovet imperiya sınıń tábiyat nızamlarınahám ekologiya shárayatlarına biyparwalıq penen qaraǵanlıǵınıń nátiyjesinde

dúnyadaǵı eń úlken apatshılıqlardıń biri bolǵan Aral mashqalası

kelip shıqtı. 1960 - j ılǵ a shekem Aral te ń izi maydan ı 66,1 m ıń kv te ń bol ǵ an , suw k ó lemi 1083 kub km bol ǵ an . Sovet húkimeti Aral teńizine quyıp turǵan Ámiwdárya hám Sırdáryanıń suwınan teńizdiń payın bólip bermedi.

1964 jil

maydan 66000 km 2

- 100%

Aral keshe

Aral b ú gin

K ó lemi 13 martege q ı sqart ı ld ı .

Maydan ı 7 m á rtege qı sqar ǵ an .

Suw k ó lemi 26 m á rtege t ó menledi .

Suw ja ǵ as ı bir neshe kilometrge uzaqlad ı .

Arqa t á repinde duz mu ǵ dar ı 120 g/l qura ǵ an , bat ı s t á repinde 280

g/l q ura ǵ an .

XX ásirdiń 60-jıllarınan suwǵarılatuǵın egin maydanlarınıń keńeyttiriliwi nátiyjesinde teńizge Ámiwdárya hám Sırdáryadan quyılatuǵın suw muǵdarı jıldan-jılǵa kemeyip bardı. Aqıbetinde, Aral teńizinde suw qáddi tez pátlerde tómenlep, ol qurıy basladı. Teńiz suwınıń shorlanıwı kúsheyip, balıq hám basqa suw janıwarları keskin azayıp ketti. Aral teńiziniń qurıp barıwı Oraylıq Aziya regionı hám de qońsı mámleketler ekologiyasına misli kórilmegen dárejede unamsız tásir kórsetti.

Aral boyı (Tómengi Ámiwdárya) regionı administrativlik jaqtan Ózbekistan hám Qazaqstan aymaqlarınan ibarat bolıp, Aral teńiziniń qurıwı nátiyjesinde bul jerde awır ekologiyalıq jaǵday júzege keldi. Ámiwdáryanıń tómengi aǵısında balıqshılıq, terishilik, ańshılıq xojalıqları joq bolıp ketti. Paxtashılıq hám sharwashılıq 1980—1985-jılları hár jılı 30 mln rublden artıǵıraq zıyan kórdi.

Aral boyı regionında júzege kelgen awır jaǵday sol jerdegi xalıq awhalın oǵada qıy ı n etip qoydı. Bul jerde hár túrli kesellikler kóbeydi. Jas balalar ólimi artıp bardı. Mayıp bolıp tuwılǵan balalar sanı da artıp, bir jasqa shekem bolǵan balalar arasında ólim hár mıń balaǵa sal ı st ı rǵanda 1980-jıldaǵı 46,5 den 1986-jılı 72 ge jetti. Hayallardıń 60%i kemqanlıq keselligine ushıraǵan edi. Aral boyında qarın tifi keselligi 30 márte , juqpalı sarı awırıw keselligi 7 márte arttı, ásirese rak keselligi kóbeyip ketti.

Aral boyı regionında júzege kelgen awır ekologiyalıq jaǵdayda, ásirese, teńizge jaqın bolǵan Moynaq, Qońırat, Shımbay qalaları hám átirapındaǵı awıllar xalqı kóp zıyan kórdi. Balıqshılıq penen at shıǵarǵan moynaqlılardıń kópshiligi 10—15-jıl ishinde jumıssız hám tómen awhalǵa tústi. Qıyınshılıqlarǵa qaramastan óz jerinde qalǵan jergilikli xalıq qıyın mashqalalar astında qaldı.

Aral shóli (Aralqum) Orta Aziyada suwǵarıwdıń tez pátlerde rawajlanıwı múnásibeti menen Aral teńizine quyılıp atırǵan Ámiwdárya hám Sırdárya suw kóleminiń azayıp barıwı hám tábiyiy puwlanıwınıń joqarılıǵı sebepli Aral teńiziniń 40 000 km2 tan zıyat bólimi qurǵaqlıqqa aylanıwı nátiyjesinde XX ásir aqırında júzege keldi. Qurǵaqlıq tipik qum-duzl ı shól qásiyetine iye.

Bir sóz benen aytqanda Aral mashqalası XXI ásirde insanıyattıń eń úlken tábiyiy mashqalası bolıp qalmaqta

1985-jılı baslanǵan járiyalılıq siyasatı nátiyjesinde Aral mashqalası pútkil SSSR ǵa hám sırt mámleketlerge járiya boldı. Jámyetshiliktiń Aral mashqalasın sheshiw boyınsha talapları tiykarında Keńes hákimiyatı eki qarar shıǵarıwǵa májbúr boldı.

Birinshisi, 1986-jıldıń 17-martında KPSS Oraylıq Komiteti menen SSSR Ministrler Keńesiniń № 340-qararı shıqtı. Bunıń maqseti xalıqtı dushshı ishimlik suw menen támiynlewden ibarat bolıp, sońınan Túyemoyınnan Taxtakópir, Qońıratqa deyin magistral suw ótkizgish qurıw isleri baslandı.

Ekinshisi, № 1110-qarar 1988-jılı 19-sentyabrde shıqtı, onıń da maqseti Aral boylarındaǵı ekologiyalıq, sanitariyalıq jaǵdaydı jaqsılawdan ibarat boldı. Usı qarar boyınsha regionda tábiyattan paydalanıwdıń ekologiyalıq jaǵdayı boyınsha kompleksli ilim-izertlew jumısların júrgiziw hám usı máseleler boyınsha Orta Aziya Respublikaları menen Qazaqstandaǵı ilim-izertlew jumısların baylanıstırıw ushın Nókis qalasında SSSR Ilimler Akademiyasınıń ekologiya mashqalaları boyınsha bólimi dúzildi.

Aral apatshılıǵı tek Qaraqalpaqstan emes, al barlıq Aral boyı xalıqlarınıń moynına túsken úlken mashqala boldı. “ Aral daǵdarısı ” -adamzat tariyxındaǵı eń iri ekologiyalıq hám gumanitarlıq apatshılıqlardan biri,-dep jazadı I.A. Karimov, -onıń tásiri astına teńiz dógereginde jasawshı 35 million adam túsip otır ”