1.О?ушылар?а температураны? денені? ішкі к?йін сипаттайтын шама екендігін т?сіндіру.
2. о?ушыларды салыстыра білуге, о?у материалдарыны? е? негізгілерін таба білуге ?йрету. Молекула-кинетикалы? теориясыны? негізгі ?а?идаларын сипаттайтын шамаларды? арасында?ы байланыстарды ме?геруге ж?не ж?йелей білуге т?рбиелеу.
??рал жабды?тар: та?та, дидактикалы? материалдар.
Саба?ты? т?рі: Аралас саба?.
?діс-т?сілдер: ??гімелеу, топты? ж?не жеке ж?мыстар.
Саба?ты? ж?рісі:
1.?йымдастыру кезе?і.
2.?й тапсырмасын тексеру.
3.Жа?а саба?ты т?сіндіру
4.Саба?ты бекіту.
5. Де?гейлік тапсырмалар.
6.?йге тапсырма
I ?й тапсырмасы бойынша ?айталау с?ра?тары:
1.Газ молекулалары сансыз со?т?ысты бастан кешіре отырып, ?здіксіз ?рі алуан т?рлі ?оз?алыста болатыны белгілі. Молекулаларды? осы ерекшеліктеріні? негізінде газ ?асиеттерін зерттейтін теорияны молекулалы-кинетикалы? теория деп атайды.
2.Газды сипаттайтын ж?не тікелей т?жірибеде ?лшеуге болатын негізгі макропараметрлерді: ?ысым, температураны, к?лемді ?арастырамыз.
3. Газ туралы б?рыннан білетіндерімізді еске т?сірейік.
Молекулалар арасында?ы тартылыс пен тебу к?штері есепке алынбайтын, олар тек серпімді со?ты?ыс?анда ?ана ?зара ?рекеттеседі деп саналатын, ал молекулаларды? ?здері к?лемі жо? серпімді шар немесе материялы? н?кте ретінде ?абылданатын газ моделін идеал газ деп атайды.
р=1/3nm0?2 Б?л ?рнек газдарды? млекула-кинетикалы? теориясыны? негізгі те?деуі немесе осы ?рнекті ?орытып шы?ар?ан ?алымны? ??рметіне Клаузиус те?деуі деп аталады.
р= 2/3nEk Идеал газ ?ысымы к?лем бірлігі ішіндегі барлы? молекулаларды? ілгерлемелі ?оз?алысыны? орташа кинетикалы? энергиясыны? 2/3 б?лігіне те?.
р=1/3ρυ2 Идеал газ ?ысымы газ ты?ызды?ына ж?не газ молекулаларыны? ілгерілемелі ?оз?алысыны? орташа жылдамды?ыны? квадратына тура пропорционал.
Микроскопиялы? параметрлерге жататындар: молекула массасы, к?лем бірлігіндегі молекулалар саны, орташа жылдамды?ты? квадраты, молекулаларды? жылулы? ?оз?алысыны? кинетикалы? энергиясыны? орташам?ні т.б.
II.О?улы?пен ж?мыс.19- жатты?у (4)
Газ
Р, Па
n, м2
υ2 , м2/с2
m0 , кг.
СО2
?
2,7*102
9*104
7,3*10-26
О2
5*10-21
1024
?
5,3*10-26
Н2
4*10-21
?
2,5*105
3,3*10-27
Шешуі: р=1/3n m0 υ2
1. р=2,7*102* 7,3*10-26*9*104/3=0.59*10-20 Па
2. υ2 =3р/n m0 υ2=2,83*10-19м2/с2
3. n=3р/ m0 υ2 n=14,5 м3
III.Жа?а та?ырыпты баяндау
Температура денені? ішкі к?йін сипаттайтын шама.
Тым жо?ары ?ыздырыл?ан дене шамалы ?ыздырыл?ан денемен т?йіскенде, энергияны? берілу процесі ж?не бір?атар физикалы? параметрлер ?згерісіні? о?ан ілесе ж?руі жылу берілу деп аталады.
Температураны ?лшейтін ??рал термометр деп аталады. Дене мен термометр арасында жылу берілу процесі ж?зеге асырылады.
К?нделікті т?рмыста ке? ?олданылатын с?йы? термометрлерде біз 1742ж. Швед физигі Цельсийді? енгізген шкаласын пайдаланамыз. Оны? тірек н?ктелеріндегі 0 ж?не 100 сандары ?шін суды? ?ату ж?не ?айнау температурасы алынады.
Температураны с?йы? термометрлермен ?лшеу ?шін ж?мысты? дене ретінде сынап (-350 С-тан 7500 С-?а дейін), спирт (-800 С-тан 700 С-?а), пентан (-2000 С-тан 350 С-?а дейін), глицерин (-500 С-тан 1000 С-?а дейін) пайдаланылады.
Физикада теориялы? зерттеулер ?шін температураларды? термодинамикалы? шкаласы немесе абсолют температуралы? шкала деп аталатын шкала пайдаланылады. Ал?аш рет м?ндай шкаланы 1848 ж. А?ылшын физигі У.Томсон (лорд Кельвин) ?сынды, б?л шкала оны? атымен Кельвин шкаласы деп аталады.
Абсолют температуралы? шкалада екінші н?кте ?шін суды? бір мезгілде ?ш к?йде(?атты, с?йы? ж?не газ т?різді) болатын температурасы ?абылданады. М?ндай к?й ?штік н?кте деп аталады ж?не ол Цельсий шкаласы бойынша t =0,010 С температура?а с?йкес келеді.
Термодинамикалы? шкала бойынша суды? ?штік н?ктедегі температурасы 273,16 бірлікке те? деп ?абылданды.
Абсолют температура бірлігіне м?лшері Цельсий шкаласында?ы бір градус?а те? бір кельвинді (1К) ?абылдау шартты т?рде келісілді: 1К=10 С
1.Оқушыларға температураның дененің ішкі күйін сипаттайтын шама екендігін түсіндіру.
2. оқушыларды салыстыра білуге, оқу материалдарының ең негізгілерін таба білуге үйрету. Молекула-кинетикалық теориясының негізгі қағидаларын сипаттайтын шамалардың арасындағы байланыстарды меңгеруге және жүйелей білуге тәрбиелеу.
Құрал жабдықтар: тақта, дидактикалық материалдар.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ.
Әдіс-тәсілдер: әңгімелеу, топтық және жеке жұмыстар.
Сабақтың жүрісі:
1.Ұйымдастыру кезеңі.
2.Үй тапсырмасын тексеру.
3.Жаңа сабақты түсіндіру
4.Сабақты бекіту.
5. Деңгейлік тапсырмалар.
6.Үйге тапсырма
I Үй тапсырмасы бойынша қайталау сұрақтары:
1.Газ молекулалары сансыз соқтғысты бастан кешіре отырып, үздіксіз әрі алуан түрлі қозғалыста болатыны белгілі. Молекулалардың осы ерекшеліктерінің негізінде газ қасиеттерін зерттейтін теорияны молекулалы-кинетикалық теория деп атайды.
2.Газды сипаттайтын және тікелей тәжірибеде өлшеуге болатын негізгі макропараметрлерді: қысым, температураны, көлемді қарастырамыз.
3. Газ туралы бұрыннан білетіндерімізді еске түсірейік.
Молекулалар арасындағы тартылыс пен тебу күштері есепке алынбайтын, олар тек серпімді соқтығысқанда ғана өзара әрекеттеседі деп саналатын, ал молекулалардың өздері көлемі жоқ серпімді шар немесе материялық нүкте ретінде қабылданатын газ моделін идеал газ деп атайды.
р=1/3nm0ύ2 Бұл өрнек газдардың млекула-кинетикалық теориясының негізгі теңдеуі немесе осы өрнекті қорытып шығарған ғалымның құрметіне Клаузиус теңдеуі деп аталады.
р= 2/3nEk Идеал газ қысымы көлем бірлігі ішіндегі барлық молекулалардың ілгерлемелі қозғалысының орташа кинетикалық энергиясының 2/3 бөлігіне тең.
р=1/3ρυ2 Идеал газ қысымы газ тығыздығына және газ молекулаларының ілгерілемелі қозғалысының орташа жылдамдығының квадратына тура пропорционал.
Микроскопиялық параметрлерге жататындар: молекула массасы, көлем бірлігіндегі молекулалар саны, орташа жылдамдықтың квадраты, молекулалардың жылулық қозғалысының кинетикалық энергиясының орташамәні т.б.
II.Оқулықпен жұмыс.19- жаттығу (4)
Газ
Р, Па
n, м2
υ2 , м2/с2
m0 , кг.
СО2
?
2,7*102
9*104
7,3*10-26
О2
5*10-21
1024
?
5,3*10-26
Н2
4*10-21
?
2,5*105
3,3*10-27
Шешуі: р=1/3n m0υ2
1. р=2,7*102* 7,3*10-26*9*104/3=0.59*10-20 Па
2. υ2=3р/n m0υ2=2,83*10-19м2/с2
3.n=3р/ m0υ2n=14,5 м3
III.Жаңа тақырыпты баяндау
Температура дененің ішкі күйін сипаттайтын шама.
Тым жоғары қыздырылған дене шамалы қыздырылған денемен түйіскенде, энергияның берілу процесі және бірқатар физикалық параметрлер өзгерісінің оған ілесе жүруі жылу берілу деп аталады.
Температураны өлшейтін құрал термометр деп аталады. Дене мен термометр арасында жылу берілу процесі жүзеге асырылады.
Күнделікті тұрмыста кең қолданылатын сұйық термометрлерде біз 1742ж. Швед физигі Цельсийдің енгізген шкаласын пайдаланамыз. Оның тірек нүктелеріндегі 0 және 100 сандары үшін судың қату және қайнау температурасы алынады.
Температураны сұйық термометрлермен өлшеу үшін жұмыстық дене ретінде сынап (-350 С-тан 7500 С-қа дейін), спирт (-800 С-тан 700 С-қа), пентан (-2000 С-тан 350 С-қа дейін), глицерин (-500 С-тан 1000 С-қа дейін) пайдаланылады.
Физикада теориялық зерттеулер үшін температуралардың термодинамикалық шкаласы немесе абсолют температуралық шкала деп аталатын шкала пайдаланылады. Алғаш рет мұндай шкаланы 1848 ж. Ағылшын физигі У.Томсон (лорд Кельвин) ұсынды, бұл шкала оның атымен Кельвин шкаласы деп аталады.
Абсолют температуралық шкалада екінші нүкте үшін судың бір мезгілде үш күйде(қатты, сұйық және газ тәрізді) болатын температурасы қабылданады. Мұндай күй үштік нүкте деп аталады және ол Цельсий шкаласы бойынша t =0,010 С температураға сәйкес келеді.
Термодинамикалық шкала бойынша судың үштік нүктедегі температурасы 273,16 бірлікке тең деп қабылданды.
Абсолют температура бірлігіне мөлшері Цельсий шкаласындағы бір градусқа тең бір кельвинді (1К) қабылдау шартты түрде келісілді: 1К=10С
Олай болсатемпературалар арасындағы шкалалар айырымы:Т-t = 273,150 -ке теңболады.
