Мендельді? бірінші за?ы бойынша:егер бір ж?п ?арама-?арсы белгілері бойынша айырмашылы?ы бар гомозиготалы дараларды ша?ылыстырса, барлы? бірініші ?рпа? ( ) будандары біркелкі болып, ата-анасыны? біреуіні? ?ана белгісін жары??а шы?ады. Я?ни,олар-фенотип ж?не генотипті бойынша біркелкі будан ?рпа?тар бол?аны.
Фенотип-б?л генетикалы? белгілерді? сырттай пайда болуы. Фенотипті генотипті? к?зге к?рінетін кескіні деуге де болады.
Аллельдер дегеніміз-с?йкес хромосомаларды? бірдей ?лескілерінде болып,баламалы белгілеріні? дамуына жауап беретін дал сол генні? ?р т?рлі ?алпы. Мысалы, сары ж?не жасыл т?с.
Гетерозиготаларды басылы??ы белгілер сырттай бар генотипінде бар-жо?ын ?немі аны?тай алмайды. Басылы??ы аллельдерді? бар-жо?ын д?лме-д?л аны?тау ?шін басылы??ы гомозиготасы бар будандастырады да талда?ыш будандастыру деп атайды.
Моногибридті будандастыру кезіндегі бірінші ?рпа?ты? ( ) біркелкі будандарында тек ата-аналарыны? біреуіні? доминатты белгісі жары??а шы??ан жа?дай-толы? доминаттылы?ты к?рсетеді. Ата-аналарыны? екі белгісі де к?рінбей, аралы? сипатта?ы жа?а белгі жары??а шы?ады. ?йткені кейбір доминатты белгілер рецессивтілерге толы? басымдылы? ?асиет к?рсете алмайды. Б?л ??былысты аралы? сипатта?ы т??ым ?уалау немесе толы? емес доминаттылы? деп атайды.
Мендельалын?ан деректерді? барлы?ына талдау жасап, ?зіні? ?шінші за?ын ай?ындады, ол биология тарихында т?уелсіз т??ым ?уалау за?ы ретінде енді. Же?ілдетіп айт?анда т?с гендеріні? т??ым ?уалау пішінгендеріні? т??ым ?уалауына байланысты емес.
Америкалы? биолог, эмбриолог Томос Хант Морган (1886-1945) 1910 жылы Колумбий университетінде генетикалы? т?жірибелерін бастады. Бір хромосома шегінде болатын гендер тіркес гендер деп аталады.
Сабақтың тақырыбы:Генотип және фенотип. Аллельді гендер. Талдаушы шағылыстыру. Толық және толық емес доминаттылық. Тәуелсіз тұқым қуалау. Гендердің тіркесіп тұқым қуалау.
Сабақтың мақсаты:Білімділігі:Генотип және Фенотип туралы түсініктерін қалыптастыру.
Дамытушылығы:Генетикалық Түсініктерін қалыптастыра отырып, салтымызды сақтауға тәрбиелеу.
Тәрбиелігі:Оқушының өз ойларын еркін де нақты жеткізе білуге үйрету.
Мендельдің бірінші заңы бойынша:егер бір жұп қарама-қарсы белгілері бойынша айырмашылығы бар гомозиготалы дараларды шағылыстырса, барлық бірініші ұрпақ () будандары біркелкі болып, ата-анасының біреуінің ғана белгісін жарыққа шығады. Яғни,олар-фенотип және генотипті бойынша біркелкі будан ұрпақтар болғаны.
Генотип- бұл генетикалық есептерде АА,Аа немесе аа әріптерімен белгіленетін таңбалы ағза гендерінің жиынтығы.
Фенотип-бұл генетикалық белгілердің сырттай пайда болуы. Фенотипті генотиптің көзге көрінетін кескіні деуге де болады.
Аллельдер дегеніміз-сәйкес хромосомалардың бірдей үлескілерінде болып,баламалы белгілерінің дамуына жауап беретін дал сол геннің әр түрлі қалпы. Мысалы, сары және жасыл түс.
Гетерозиготаларды басылыңқы белгілер сырттай бар генотипінде бар-жоғын үнемі анықтай алмайды. Басылыңқы аллельдердің бар-жоғын дәлме-дәл анықтау үшін басылыңқы гомозиготасы бар будандастырады да талдағыш будандастыру деп атайды.
Моногибридті будандастыру кезіндегі бірінші ұрпақтың () біркелкі будандарында тек ата-аналарының біреуінің доминатты белгісі жарыққа шыққан жағдай-толық доминаттылықты көрсетеді. Ата-аналарының екі белгісі де көрінбей, аралық сипаттағы жаңа белгі жарыққа шығады. Өйткені кейбір доминатты белгілер рецессивтілерге толық басымдылық қасиет көрсете алмайды. Бұл құбылысты аралық сипаттағы тұқым қуалау немесе толық емес доминаттылық деп атайды.
Мендельалынған деректердің барлығына талдау жасап, өзінің үшінші заңын айқындады, ол биология тарихында тәуелсіз тұқым қуалау заңы ретінде енді. Жеңілдетіп айтқанда түс гендерінің тұқым қуалау пішінгендерінің тұқым қуалауына байланысты емес.
Америкалық биолог, эмбриолог Томос Хант Морган (1886-1945) 1910 жылы Колумбий университетінде генетикалық тәжірибелерін бастады. Бір хромосома шегінде болатын гендер тіркес гендер деп аталады.
1.Сәйкестендіру кестесі. Жұптық жұмыс.
Ұғымдар
Анықтамалар
1.Генотип
2.Талдаушы шағылыстыру
3.Аллельді гендер
4.Фенотип
5.Толық доминаттылық
6.Толық емес доминаттылық
7.Тәуелсіз тұқым қуалау
8.Гендердің тіркесіп тұқым қуалауы
а)организмнің өз ата-аналарынан гаметалар арқылы қабылдаған гендердің толық жиынтығы
ә)организмнің ішкі және сыртқы жиынтығының белгілері.
б)басылыңқы аллельдердің бар жоғын дәлме-дәл анықтау үшін басылыңқы гомозиготасы бар будандасу
в)сәйкес хромосомалардың бірдей үлескілерінде болып, баламалы белгілеріне жауап беретін дәл сол геннің әр түрлі қалпы.
г)моногибридті будандастыру кезінде ата-аналарының біреуінің, доминатты белгісінің жарыққа шығуы.
д)бір храмасома шегінде болатын гендер.
е)ата-анасының екеуініңде белгісі көрінбей, аралық сипаттағы жаңа белгінің жарыққа шығуы.
ж)түс гендерінің тұқым қуалауы пішін гендерінің тұқым қуалауына байланысты болмауы.
2.Кубизм стратегиясы:
1.Талдаңыз:мына генетикалық таңбалауларды талдап айт (104-бет)
2.Суреттеу:толық емес доминаттылыққа мысал келтір.
3.Байланыстыру:Фенотип
АА генотипінде сары
Аа фенотипінде жасыл
Аа генотипінде сары
4.Зерттеңіз: доминаттылықты Мендельше зертте.
5.Әңгімелеңіз:Г.Мендель кім?
6.Салыстыру:венн диаграммасы арқылы генотиппен фенотипті салыстыр
